को छ प्रजा ? के को प्रजातन्त्र दिवस ?

यसअघि राज्यस्तरमै प्रजातन्त्र दिवस टुडिखेलमा धुमधामसँग मनाईन्थ्यो । राजाका पालामा वा ४७ सालमा बहुदलीय प्रजातन्त्र आएपछिका कुरा त झन् चर्को थियो । कतिपय ठाउँमा त फागुन ७ गते दिपावली नै गरिन्थ्यो रे । यसअघिका प्रधानमन्त्री झलनाथ खनालकै पालामा पनि निकै धुमधामसँग मनाइएको थियो । तर यसपाली प्रजातन्त्र दिवसमा कुनै कार्यक्रम गरेन सरकारले ।


भन्नेहरु इतिहास बंग्याउँन खोजेको पनि भन्छन्, कोही जायज मान्छन् । पूर्वप्रधानमन्त्री झलनाथ खनालले प्रजातन्त्र दिवस नमान्ने निर्णयको बिरोध गरे । अझ नेपाली कांग्रेसका नेता रामचन्द्र पौडेलले त प्रजातन्त्र दिवस नमान्नेहरु लोकतन्त्र बिरोधी नै हुन् भन्न सम्म भ्याएछन् ।

प्रजातन्त्र दिवस नमान्नेहरुको जमातमा उभिन्छु म पनि । वास्तवमा प्रजातन्त्र दिवस मान्नु पर्ने कारण के हो ? यो नै स्पष्ट कहिलै भएन । इतिहासले देखायो, प्रजातन्त्र दिवस भनेर मानिने फागुन ७ उहिले ७ सालमा राणाहरुको जहानियाँ शासन फ्याकेर शाहहरुको जहानियाँ शासन अपनाएको दिनका रुपमा मात्र रहन गयो । वास्तवमा, ७ सालमा भएको राजनीतिक परिवर्तनले राणाको शक्ति शाहमा ल्याइदिएको मात्र थियो । केही समय पछाडी त्यसको पुष्टि नै भयो । यसैले, सोच्नु पर्ने कुरा हो, एउटा उत्सवकै रुपमा मान्नु पर्ने गरी सो प्रजातन्त्रमा के पाए नेपालीले ? के परिवर्तन भयो ?


सबैभन्दा पहिले के हो प्रजातन्त्र ? त्यो बुझौं । शाब्दिक अर्थ खोज्ने हो भने प्रजातन्त्र प्रजा र तन्त्रको योगबाट बनेको हो । नेपाली बृहत शब्दकोषका अनुसार प्रजाको मुख्य अर्थ हुन्छ राजाद्धारा शासित देशका जनता, राजतन्त्रात्मक देशका जनता, रैति ।

यसैले प्रजातन्त्र मान्नुको अर्थ आफुलाई प्रजा मान्नु हो । प्रजा हुनलाई राजा चाहिन्छ । हामी न प्रजा हौ न कसैका रैति । हामी गणतान्त्रिक नेपालका सम्मानित नागरिक हौ । आफुलाई प्रजा भन्नुको अर्थ राजतन्त्रको वकालत गर्नु होइन र ? गणतन्त्र नमान्नु होइन र ?


रामचन्द्र पौडेललाई जवाफ फर्काउँने हो भने त प्रजातन्त्र दिवस आयो भनेर मच्चिनेहरु पो लोकतन्त्रविरोधी हुने भए त । लोकतन्त्र र राजतन्त्रसँगै हिड्न सक्दैन भनेर उहिले राजाका टिकेमन्त्रीहरुबाट पटक पटक सुनिआइएकै थियो । यसैले कुनै पनि तरिकाले यो फागुन ७ मा मनाईने गरिएको प्रजातन्त्र दिवसले हाम्रो भावनालाई समेट्न सक्दैन । बेकारमा एकदिनको काम किन त्याग्ने ? राज्यको खर्च किन बढाउँने ?